Chcemy sławić wojnę – jedyną higienę świata – militaryzm, patriotyzm, gest niszczycielski anarchistów, piękne idee, za które się umiera, oraz pogardę dla kobiet.
Autorem tych słów był Filippo Tomasso Marinetti, ojciec nowego kierunku w sztukach – futuryzmu. Manifest rozpoczął lawinę deklaracji programowych w kolejnych dziedzinach sztuk; manifest malarstwa futurystycznego został został opracowany 11 lutego 1910 roku w formie ulotki, a premierę miał 8 marca 1910 roku. Grupa mężczyzn miała swój styl i załatwiała sprawy w męski sposób za pomocą pięści. W tej atmosferze kipiącego agresją futuryzmu nie było miejsca dla kobiet. Ale czy na pewno?
Rysa w CV futurysty
Programowy mizoginizm naczelnego futurysty przegrał z emocjami, a pogardę zastąpiła najpierw intelektualna fascynacja, potem uczucie. I zmiany w futuryzmie. Kim była Benedetta Cappa – kobieta, która spowolniła pęd Marinettiego?
Poznali się w 1918 roku w Casa Balla – tak nazywało się atelier Giacomo Balli, znanego w awangardowym środowisku malarza i nauczyciela Benedetty, początkującej malarki. Charakter znajomości Benedetty i Filippa był formalny. Zachowana korespondencja zdradza oficjalny ton listów, w których dyskutowali na temat idei futuryzmu i prac literackich. Po pięciu latach para pobrała się.
Innowatorka
Benedetta poszukiwała własnej formy wyrazu w sztuce. Technika parolibera futurista to wymyślony przez nią termin, określający jej poszukiwania twórcze – syntezę graficzną sintesi grafiche tekstu i intuicyjne szkicowanie. Zilustrowała w ten sposób swoją publikację “Le forze Umane: romanzo astratto con sintesi grafiche”. Opublikowana w 1924 roku praca ukazuje przemiany, jakie zaszły w futuryzmie – Benedetta starała się uchwycić okultystyczną i kosmologiczną stronę ruchu. Na inne spojrzenie na świat mogło mieć jej wychowanie – jej matka była numerolożką i członkinią Kościoła Waldensów.
„Jestem zbyt wolna i niezależna – nie chcę być krępowana. Chcę być tylko sobą.”
Eksperymentowała także w dziedzinie malarstwa. Transferowała sensoryczność na wielomateriałowe, dotykowe plansze, które pozwalały na doświadczanie sztuki nie tylko za pomocą wzroku, ale angażowały też dotyk, tworząc jej sztukę wielowymiarową. W czasie I wojny światowej Benedetta pracowała z dziećmi w trudnej sytuacji i bardzo prawdopodobne, że znała metody nauczania Marii Montessori, która w 1907 roku otworzyła Casa dei Bambini. Praca z najmłodszymi i metody pedagogiczne skupione wokół doświadczeń haptycznych inspirowały artystkę podczas twórczych poszukiwań.
Współpracowała z mężem nad Manifestem Taktyzmu (“Manifesto del Tattilismo”), który Marinetti opublikował tylko pod swoim nazwiskiem w 1921 roku. Manifest ogłaszał sztukę skupioną na doznaniach haptycznych, czyli taktylną. Inspiracja praktyką Benedetty jest tu jednoznaczna. Do współpracy z żoną przyznał się dopiero w 1938 roku.
Wind of change
W 1927 roku Benedetta brała udział w kolejnej wystawie futurystów, która pokazała zmianę kierunku i złagodzenie początkowych deklaracji programowych ruchu. Pojawiały się głosy, że osoba Benedetty, jej spojrzenie na sztukę i wizja świata zmieniły futuryzm. Już w “La forze Umane” tekstem i obrazem deklarowała swój postulat egalitarności płci – pogląd odwrotny do idei głoszonych przez futurystów. Nie była też jedyną artystką, która wystawiała prace na wystawach futurystów. W tym miejscu możemy wymienić Marisę Mori czy Barbarę (Olgę Biglieri Scurto).
Futuryści porzucili samochody – ulubioną dotąd maszynę i spojrzeli w niebo, po którym szybowały samoloty. Benedetta uchwyciła estetykę lotu w jednym ze swoich dzieł “Sintesi delle comunicazioni aeree”, zaliczanym do malarstwa aeropikturystycznego. Ta i inne prace, które widziałam w Sali Konferencyjnej Palazzo delle Poste w Palermo, zrobiły na mnie niesamowite wrażenie. Poczułam, że jest to inny futuryzm, taki, którego wcześniej nie widziałam. Nie było to tylko mechaniczne uchwycenie ruchu, jego techniczności i automatyzmu. Obraz przedstawiający nakładające na siebie migawki tworzy mozaikę wrażeń optycznych, których doświadcza osoba lecąca samolotem.
Herstorię Benedetty Cappy odkryłam “przez przypadek” rok temu i odtąd fascynuje mnie obecność kobiety w tak nieprzyjaznym środowisku jak futuryzm. Benedetta nie była tylko obecna – aktywnie kształtowała drugą fazę futuryzmu i śmiało eksperymentowała, poszukując środków artystycznych, które najlepiej wyrażą jej idee i poglądy. (Magdalena Lewicka)
Magdalena Lewicka – herstoryczka sztuki, wikipedystka. Studiowała historię sztuki oraz etnologię i antropologię kulturową. Współinicjatorka Muzeum HERstorii Sztuki. Pracuje w sektorze pomocy humanitarnej. Uczy się języka włoskiego.
Muzeum HERstorii Sztuki 