Siostry Rzeki to kolektyw ekologiczno-artystyczny przeprowadzający akcje w obronie dzikich rzek. Wszystkie działania kolektywu – happeningi, interwencje artystyczne, warsztaty – podkreślają potrzebę zachowania naturalnych rzek i ich złożonych ekosystemów w czasie kryzysu klimatycznego.
Na ratunek krwiobiegowi Ziemi
Siostry Rzeki przekonują, że nieuregulowana rzeka to bogactwo (także w sensie dosłownym – można wycenić korzyści płynące z rzeki). Swobodne, meandrujące rzeki potrafią same się oczyścić, są korytarzem ekologicznym dla wielu gatunków zwierząt, rozlewają się w czasie wezbrań, tworząc lasy łęgowe, magazynujące wodę. Rzeki i ich dopływy tworzą sieć wzajemnych zależności, swoisty krwiobieg regionu, kraju, całej planety. Bez dzikich rzek nie ma życia.
Narodziny Sióstr
Siostry Rzeki narodziły się z wcześniejszego projektu Matki Polski na Wyrębie, powstałego w Krakowie w 2017 roku. Pierwszymi aktywistkami Sióstr Rzek były Cecylia Malik (autorka i liderka), Anna Grajewska i Agata Bargiel. Celem pierwszego protestu w Krakowie w 2018 roku było nagłośnienie postulatów nowo powstałej Koalicji Ratujmy Rzeki, sprzeciwiającej się przegrodzeniu Wisły wielką zaporą w Siarzewie.
Najdłuższa polska rzeka nie pozostała ze swoim problemem sama – 24 czerwca pod Wawel przybyło ponad 100 jej Sióstr. Były to kobiety utożsamiające się z konkretnymi, nie tylko polskimi rzekami.W tym samym roku odbyły się także happeningi m.in. w Ciechocinku i Warszawie.
Jestem rzeką
Od tamtej pory Siostry Rzeki udzielają głosu konkretnym rzekom, podkreślają ich podmiotowość, „stając się rzekami” i przywołując ich imiona. Każda z członkiń kolektywu utożsamia się na stałe z jedną rzeką, ale – co istotne – do konkretnej akcji może dołączyć każda.
Symbioza Rzek, naukowczyń, aktywistek i mieszkanek
Charakterystyką działań kolektywu jest przepływ informacji pomiędzy artystkami, aktywistkami, naukowczyniami i mieszkankami konkretnych nadrzecznych obszarów i ich kolektywne łączenie sił podczas organizowania akcji.
Interwencje artystyczne, które odbyły się do tej pory (wrzesień 2022 roku), to na przykład protest krów przeciw budowie sztucznego zbiornika Kąty-Myscowa, spływ galarem z Krakowa do Gdańska, stworzenie i prezentowanie kolekcji “Moda na rzeki”, warsztaty “Troć na Ołbinie”, happening “Niech płynie Drna”.
Spódnice-lasy łęgowe i kapelusze w kształcie ryb
Inspiracją dla stworzenia wizualnej formy pierwszych protestów, a następnie całego kolektywu, była rzeźba „Wiślany Orszak” Antoniego Kamińskiego z Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Przedstawia ona Wisłę oraz jej lewe i prawe dopływy jako kobiety.
Rekwizytami i jednocześnie obiektami artystycznymi, którymi posługują się Siostry Rzeki, są: malowane tabliczki w formie niebieskich znaków drogowych z zapisanymi na biało nazwami rzek (pierwszą tabliczką, jaka powstała, była Białka – rzeka, z którą utożsamia się Cecylia Malik), spódnice-lasy łęgowe, kostiumy kąpielowe z wyszywanami aktywistycznymi hasłami, kapelusze w kształcie ryb.
Rzeka jest kobietą
Cecylia Malik na pytanie, czy rzeka jest kobietą, odpowiada: „Musi być, w końcu jest matką życia”. Sprzeciw wobec regulacji rzek współbrzmi z ekofeministycznym sposobem myślenia: zarówno kobiet, jak i rzek, nie powinno się “regulować”.
Łączy nas woda
Działania Sióstr możemy interpretować przez pryzmat hydrofeminizmu. Artywistyczne akcje wyrastają z idei siostrzeństwa, stając się przestrzenią do rozmowy w duchu empatii. Siostry pokazują, że składamy się z wody i poprzez nią wszystkie organizmy żywe są ze sobą połączone. Woda rodzi, karmi i podtrzymuje przy życiu. Dzięki wodzie możemy stać się bardziej otwarci na ludzkich i poza-ludzkich innych, doceniać bioróżnorodność.
Lokalne, dzikie, kolorowe
Akcje Sióstr Rzek oddziałują prostym, ale mocnym znakiem wizualnym i kolorem, są czytelne dla wszystkich, pozwalają artystycznie przedstawić ekspercką wiedzę. Dzięki tym opartym jakby na baśniowej narracji działaniom, tak szerokie i często dość abstrakcyjnie brzmiące dla ogółu pojęcia jak katastrofa klimatyczna czy zanik bioróżnorodności stają się zrozumiałe i zyskują swój lokalny wymiar, zachęcając odbiorczynie do współuczestnictwa.
Nie tylko o rzekach
Przy okazji swoich działań członkinie kolektywu zwracają uwagę na szereg problemów feministycznych. Poruszają tematy takie jak akceptacja ciała (“Moda dla rzek”, 2019 rok) czy solidarność z ukraińskimi kobietami i rzekami w obliczu wojny (manifestacja w Krakowie w czerwcu 2022 roku).
Celebracja – żałoba – wspólne działanie
W 2021 roku z okazji Światowego Dnia Rzek w Lubiążu i Chobieni nad Odrą odbył się happening “Dajmy przestrzeń rzekom, ludziom – bezpieczeństwo”. Siostry Rzeki, ubrane w spódnice-lasy łęgowe, swoją rozpiętością wyznaczające przestrzenie potrzebne rzece, celebrowały odsunięcie wałów od Odry i przywrócenie jej naturalnych terenów zalewowych. Dzięki temu rzeka mogła wciąż być domem dla przyrody, także człowieka będącego jej częścią.
Niestety w sierpniu 2022 roku Odra stała się ofiarą katastrofy ekologicznej. 21 sierpnia Siostry Rzeki współorganizowały “Marsz żałobny dla Odry”. Nie oznaczał on jednak ich bierności i marazmu, wręcz przeciwnie – o czym świadczy zorganizowana kilka dni później polsko-niemiecka manifestacja dla ratowania Odry (“Razem dla Odry”).
Bądź rzeką!
Kluczowa dla Sióstr Rzek jest nadzieja i aktywność. We wrześniu 2022 roku Siostry Rzeki włączyły się do apelu o przyznanie Odrze osobowości prawnej. Także dzięki nim wielu z nas mogło wówczas powiedzieć “Jestem rzeką, a rzeka jest mną”.
Siostry Rzeki mają pozytywny przekaz, ich celem jest afirmacja życia, a nie nurzanie się w żałobie. Działania Sióstr są jak krople czystej wody prowadzące do uzdrowienia planety. Do Sióstr Rzek często dołączają także Bracia Potoki. Do kolektywu cały czas mogą przyłączać się nowe członkinie-rzeki. (Magdalena Worłowska)
Magdalena Worłowska – historyczka sztuki, kuratorka wystaw. Doktorat z historii sztuki napisała na temat początków sztuki ekologicznie zaangażowanej w Polsce. Obecnie pracuje jako nauczycielka historii sztuki w Zespole Państwowych Szkół Plastycznych w Krakowie. Interesuje się sztuką społecznie zaangażowaną, tendencjami posthumanistycznymi w sztuce, przyrodą oraz kulturą francuską i włoską. Szczególna więź łączy ją z jeziorami Pojezierza Pomorskiego, brzozami oraz pewnym figowcem i bluszczem.
Dziękujemy Cecylii Malik za udostępnienie zdjęć i zgodę na ich publikację!
Cecylia Malik Siostry Rzeki Magdalena Worłowska Anna Grajewska Agata Bargiel Koalicja Ratujmy Rzeki Marta Pacholczyk-Dzierwa
Muzeum HERstorii Sztuki 